ધનતેરસ: આરોગ્ય, સમૃદ્ધિ અને દિવાળીના પર્વનો શુભારંભ

ધનવંતરી જયંતિ, યમદીપ દાન અને લક્ષ્મી-પૂજાનું પૌરાણિક મહત્વ

દિવાળી, ભારતીય સંસ્કૃતિનો સર્વોત્તમ પ્રકાશોત્સવ, તેના પાંચ પર્વોમાં પ્રથમ પર્વ છે — ધનતેરસ. “ધન” એટલે સંપત્તિ, સ્વાસ્થ્ય અને સુખ — અને “તેરસ” એટલે ત્રયોદશી તિથિ. આ દિવસે ધનવંતરી ભગવાન, જે આરોગ્યના અધિષ્ઠાતા દેવ માનવામાં આવે છે, સમુદ્ર મન્થનમાંથી અમૃતકલશ સાથે પ્રગટ થયા હતા, તેથી ધનતેરસને “ધનવંતરી જયંતિ” તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસ દિવાળીના પવિત્ર સપ્તાહની શરૂઆત છે, જ્યાં સ્વચ્છતા, આરોગ્ય, સમૃદ્ધિ અને આધ્યાત્મિક ઉજાસનો સંદેશ મળે છે.

ઇતિહાસ અને પૌરાણિક મહત્વ: પૌરાણિક કથા અનુસાર દેવતાઓ અને અસુરોએ સમુદ્ર મન્થન કર્યું ત્યારે ચૌદ અમૂલ્ય રત્નો પ્રગટ થયા. તેમાં એક હતા ધનવંતરી ભગવાન, જેઓ પોતાના હાથે અમૃતકલશ ધારણ કરીને પ્રગટ થયા હતા.
તેથી ત્રયોદશી તિથિએ ધનવંતરીની પૂજા આરોગ્ય અને દીર્ઘાયુષ્ય માટે કરવામાં આવે છે.
બીજી લોકકથા રાજ હીમની છે જેના પુત્રને પોતાના લગ્નના ચોથા દિવસે મૃત્યુનો શાપ હતો. પરંતુ તેની પત્નીએ દીયા પ્રગટાવીને અને ગીત-વાતથી રાત્રિ જાગરણ કરીને યમદેવના નજરમાંથી પોતાના પતિને બચાવ્યો, તેથી ધનતેરસની રાત્રે “યમદિપ દાન” કરવાની પરંપરા શરૂ થઈ.

ધનતેરસની આધ્યાત્મિક ભૂમિકા: ધનતેરસ માત્ર વૈભવનો પર્વ નથી, પરંતુ શરીર અને મનની શુદ્ધિનો આરંભ છે. આ દિવસે ઘર-આંગણું સ્વચ્છ કરવામાં આવે છે, દીવડા પ્રગટાવવામાં આવે છે અને નવું ધન ખરીદવામાં આવે છે — જે જીવનમાં નવા આરંભનું પ્રતિક છે.
• આરોગ્યનું પ્રતિક: ધનવંતરી ભગવાન આરોગ્યના પ્રતિક છે.
• સમૃદ્ધિનું પ્રતિક: લક્ષ્મી પૂજા દ્વારા ધન-સંપત્તિ અને સુખ-શાંતિની પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે.
• પ્રકાશનું પ્રતિક: દીવા અંધકારને દૂર કરીને આંતરિક પ્રકાશ જગાડે છે.

શાસ્ત્રીય દૃષ્ટિકોણથી: ધનતેરસનો ઉલ્લેખ “સ્કંદ પુરાણ” અને “પદ્મ પુરાણ”માં પણ જોવા મળે છે. તેમાં જણાવાયું છે કે ત્રયોદશી તિથિને દીયા પ્રગટાવવાથી આયુષ્ય અને પુણ્યની વૃદ્ધિ થાય છે.

શ્લોક:
“धन्वंतरीं प्रणम्यादौ च वैद्यनाथं जगत्पतिम् ।
आरोग्यं प्रददात्येष धनत्रयोदश्यहं शुभम् ॥”
(અર્થ: ધનવંતરી ભગવાનના સ્મરણથી ધનતેરસના દિવસે આરોગ્ય અને આયુષ્ય મળે છે.)

આધુનિક સમયમાં ધનતેરસ: આજના યુગમાં ધનતેરસને લોકો નવી વસ્તુ ખરીદવા, ઘર-સજાવટ, સુવર્ણ-ચાંદીમાં રોકાણ અને પરિવાર સાથે આનંદ માણવાનો પ્રસંગ માને છે. પરંતુ તેના આધ્યાત્મિક મૂલ્યો આજેય એટલા જ મહત્વના છે આરોગ્ય, સ્વચ્છતા, સંપત્તિ અને સુખી મન.
વિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ પણ આ સમય વર્ષના પરિવર્તનનો છે વાતાવરણ બદલાય છે, રોગચાળો વધે છે, તેથી સ્વચ્છતા અને આરોગ્ય પર ભાર મૂકવાનો સંદેશ ધનતેરસ આપે છે.

ધનતેરસનો સંદેશ: આ દિવસ આપણને શીખવે છે કે ધન માત્ર સોનાં-ચાંદીમાં નથી, પરંતુ આરોગ્ય, સંતોષ અને પ્રકાશિત મનમાં પણ છે. જે ઘરમાં સ્વચ્છતા, ભક્તિ અને દીવો પ્રગટે છે, ત્યાં સાચી લક્ષ્મી વસે છે.

શ્લોક:
“दीपं जलयेत् गृहद्वारे, लक्ष्मीं आवाहयेत् तदा ।
यत्र दीपप्रकाशः स्यात्, तत्र श्रीर्न वसेत् कदा ॥”
(અર્થ: જે ઘર પ્રકાશથી ઝળહળે છે, ત્યાં લક્ષ્મી સ્થાયી થાય છે.)

ધનતેરસ એ પ્રકાશનો પ્રથમ કિરણ છે જે આપણને સ્મરણ કરાવે છે કે સાચું ધન એ સ્વાસ્થ્ય, શાંતિ અને સકારાત્મક મન છે. અંધકારને દૂર કરીને આત્મામાં પ્રકાશ જગાડીએ,લક્ષ્મી-નારા્યણના આશીર્વાદથી સૌના જીવનમાં સમૃદ્ધિ, આરોગ્ય અને આનંદ ભરી દે એજ છે ધનતેરસનો સાચો અર્થ.

“આરોગ્યમ્ સુખમ્ ધનં ચ સર્વં પ્રાપ્નોતિ યત્ સ્મરન્।”
(જે ધનતેરસે સ્મરણ કરે છે, તેને આરોગ્ય, સુખ અને ધન મળે છે.)

લે: સા. “હ્રીં” ચિંતના શ્રીજી (ભક્તિ સૂરી સમુદાય) અમદાવાદ